سوء استفاده عاطفی چیست؟

سوء استفاده هر رفتاری است كه به قصد ایجاد كنترل و انقیاد یك انسان دیگر انجام می گیرد و می تواند استفاده از ترس، توهین و تجاوز كلامی یا جسمی را شامل شود. سوء استفاده عاطفی نوعی سوء استفاده است كه ماهیتا عاطفی و هیجان است نه جسمی. سوء استفاده عاطفی هر چیزی را شامل می شود.

سوء استفاده كلامی و اعمال ظریف تری چون سرزنش و ترش رویی همه مثال هایی از سوء استفاده عاطفی هستند. سوء استفاده عاطفی مثل شست و شوی مغزی است كه در آن به طور منظم اعتماد به نفس، ارزش شخصی، اعتماد به دریافت های شخصی و خود پنداره افراد تخریب می شود. سوء استفاده عاطفی چه به وسیله زخم زبان و تحقیر مداوم انجام گیرد و چه به وسیله تشر زدن یا تحت عنوان راهنمایی، آموزش و پند، نتیجه همیشه یك سان است.

در واقع سوء استفاده شونده، هویت و ارزش شخصی خود را از دست می دهد. سوء استفاده عاطفی به هسته درونی شخص آسیب وارد می كند، زخم هایی ایجاد می كند كه عمیق تر و مزمن تر از جراحت های بدنی است.

انواع سوء استفاده عاطفی

سوء استفاده عاطفی اشكال مختلفی دارد. سه الگوی عام رفتار سوء استفاده گرایانه عبارتند از: پرخاشگری، انكار و ناچیز شماری.

پرخاشگری

- بد زبانی، متهم سازی، سرزنش، تهدید و دستور دادن، شكل های پرخاشگرانه سوء استفاده می باشند. رفتارهای پرخاشگرانه معمولا مستقیم و آشكار هستند. مقام بلامنازعی كه سوء استفاده كننده از طریق بی اعتبار ساختن سوء استفاده شونده به دست آورد تعادل و خود مختاری حاكم بر روابط سالم بزرگسالی را از بین می برد. این الگوی ارتباطی والد - كودك (كه شایعترین شكل سوء استفاده كلامی است) زمانی به آشكارترین وجه، خود را نشان می دهد كه سوء استفاده كننده وضع و حالت پرخاشگرانه به خود می‌گیرد.

- سوء استفاده پرخاشگرانه گاه می تواند شكل غیر مستقیم به خود بگیرد و حتی با رفتار "یاری كردن" خلط شود. انتقاد، نصیحت، ارائه راه حل ها، موشكافی، استنطاق و پرسش از یك شخص دیگر می تواند تلاش های صادقانه برای كمك تلقی شود ولی در برخی موارد این رفتارها تلاشی در جهت تحقیر و كنترل یا خوار سازی است نه كمك. سوء استفاده كننده وقتی می گوید " من این را بهتر از همه می دانم " در لحن او قضاوت پنهانی است كه برای آن موقعیت نامناسب است و در روابط هم سطح، نابرابری ایجاد می كند.

انكار

- سوء استفاده كننده به منظور تحریف یا تكذیب دریافت های سوء استفاده شونده از جهان بی اعتبار سازی را به كار می بندد. بی اعتبار سازی وقتی رخ می دهد كه سوءاستفاده كننده از قبول واقعیت امتناع می ورزد و آن را نمی پذیرد. برای مثال اگر سوء استفاده شونده اظهار دارد كه سوء استفاده كننده به او توهین كرده است سوء استفاده كننده مصرانه می گوید "من هرگز این كا را نكردم"، "من نمی دانم تو درباره چه صحبت می‌كنی" و...

- مضایقه كردن یك شكل دیگر انكار كردن است و شامل امتناع از شنیدن، امتناع از رابطه برقرار كردن و قهر كردن می شود. این شیوه انكار، گاه " اصلاح از طریق سكوت " خوانده می شود.

- مقابله كردن زمانی اتفاق می افتد كه سوء استفاده كننده شخص تحت سوء استفاده را بخشی از خود تلقی می كند و هر نظر یا احساسی را كه بین آنها تفاوت ایجاد می كند انكار می كند.

ناچیز شماری

- ناچیز شمردن شكل افراطی انكار است. در این شیوه سوء استفاده كننده حادثه ای را كه اتفاق افتاده انكار نمی كند ولی تجربه یا واكنش عاطفی سوء استفاده شونده را در قبال آن حادثه زیر سؤال می برد. عباراتی چون " تو بیش از حد حساس هستی "، " تو خیلی اغراق می كنی " یا " تو از كاه كوه می سازی " همگی بیان‌كننده این نكته هستند كه عواطف و دریافت های سوء استفاده شونده معیوبند و نباید به آنها اعتماد كرد.

- ناچیز شماری زمانی رخ می دهد كه سوء استفاده كننده می گوید آنچه شما انجام داده اید یا گفته اید، نامربوط و بی اهمیت است. این فن شكل ظریف ناچیز شماری است.

انكار كردن و ناچیز شماری، آسیب زننده هستند. این دو روش علاوه بر پایین آوردن عزت نفس، ایجاد تعارض و نامعتبر ساختن واقعیت، احساسات و تجارب، در واقع می توانند دریافت ها و تجربه عاطفی شما را زیر سوال ببرند و بی اعتبار سازند.

درك روابط سوء استفاده گرانه

هیچ كس نمی خواهد در یك رابطه سوء استفاده گرانه قرار گیرد ولی افرادی كه از سوی والدین یا اشخاص مهم دیگر مورد سوء استفاده كلامی قرار می گیرند اغلب خودشان در مقام یك بزرگسال در موقعیت های مشابه، سوء استفاده گرانه عمل می كنند.

اگر والدین بر تجارب و هیجانات شما نام بگذارند و درباره رفتارهای شما داوری كنند شما یاد نمی گیرید معیارهای خاص خودتان را شكل دهید، دیدگاه خاص خودتان را بپرورانید و بر احساسات و دریافت های خود متكی باشید.

در نتیجه وقتی یك سوء استفاده كننده عاطفی در برابر شما شكل و حالت یك كنترل كننده را می گیرد همان احساسات پیشین و حتی آرامش بخش به شما دست می دهد هر چند چنین احساساتی مخرب هستند.

افراد مورد سوء استفاده قرار گرفته اغلب گرفتار احساساتی چون ناتوانی، آزار، ترس و خشم هستند.

نكته طنز آمیز این است كه سوء استفاده كننده ها هم گرفتار همین احساسات هستند. خود سوء استفاده كننده احتمالا در یك محیط عاطفی سوء استفاده گرانه بار آمده و در چنین محیطی است كه آنها سوء استفاده گری را به عنوان شیوه مقابله با احساسات ناتوانی، آزار، ترس و خشم خود انتخاب می كنند.

در نتیجه سوء استفاده كننده ها به سوی اشخاصی جذب می شوند كه خودشان را ناتوان و درمانده می یابند، كسانی كه یاد نگرفته اند برای احساسات، دریافت ها یا دیدگاه های خود ارزش قائل شوند، چنین واكنش هایی به سوء استفاده كننده ها اجازه می دهد تا احساس امنیت و كنترل بیشتری كنند و از مقابله با احساسات و دریافت های خود اجتناب كنند.

نخستین گام به سوی تغییر، شناسایی الگوی روابط شما مخصوصا با اعضای خانواده و سایر اشخاص مهم است. فقدان صراحت و وضوح در نوع رابطه ای كه شما با اشخاص مهم برقرار می كنید می تواند به شیوه های مختلف خود را نشان دهد.

برای مثال، ممكن است در برخی موارد به عنوان یك سوء استفاده كننده عمل كنید و در برخی موارد دیگر به عنوان یك سوء استفاده شونده. شناخت خود و درك گذشته خود می تواند از ایجاد مجدد روابط سوء استفاده گرانه در زندگی شما پیشگیری كند.

آیا شما از خود سوء استفاده می كنید؟

معمولا به اشخاصی كه مطابق انتظار ما رفتار می كنند اجازه ورود به زندگی خود را می دهیم. اگر در خود احساس حقارت و اهانت كنیم دوستان یا اشخاصی را در زندگی انتخاب می كنیم كه این احساسات را در ما برانگیزند.

اگر برخورد منفی دیگران را تحمل می كنیم یا با دیگران برخورد منفی می كنیم، ممكن است با خود نیز به شیوه یكسان برخورد كنیم. برای این كه بدانید آیا یك سوء استفاده كننده هستید یا سوء استفاده شونده به نحوه رفتار و برخورد با خود توجه كنید. چه چیزهایی به خود می گوئید؟ آیا افكاری چون من یك احمقم یا هرگز نشده كاری را درست انجام دهم در ذهن شما مسلط هستند؟ عشق ورزیدن به خود و دل نگرانی درباره خود، عزت نفس را افزایش می دهد و امكان روابط سالم را فراهم می سازد.

حقوق پایه در یك رابطه

اگر شما روابط عاطفی سوء استفاده گرانه داشته اید، ایده روشنی درباره رابطه سالم ندارید. نكات زیر حقوق پایه ای است كه می باید همیشه در روابط دو سویه و متقابل مد نظر باشند.

حق دارید انتظار نیت و رفتار خوب از دیگران داشته باشید.

حق دارید مورد حمایت عاطفی قرار بگیرید.

حق دارید دیگران به شما گوش فرا دهند و احترام آمیز پاسخ گویند.

حق دارید نظر خاصی داشته باشید حتی اگر دوست شما نظر متفاوتی داشته باشد.

حق دارید به احساسات و تجربه شما به عنوان امری واقعی نگاه شود.

حق دارید بابت هر شوخی و رفتار بی ادبانه ای، عذر خواهی صادقانه ای دریافت كنید.

حق دارید بابت سؤالاتی كه می توانید بپرسید پاسخ های روشن و مطلع كننده دریافت كنید.

حق دارید به دور از تهمت و سرزنش زندگی كنید.

حق دارید به دور از انتقاد و داوری زندگی كنید.

حق دارید در مورد كار و علایق شما با احترام صحبت شود.

حق دارید تشویق شوید.

حق دارید به دور از تهدید عاطفی یا فیزیكی زندگی كنید.

حق دارید به دور از خشم و نفرت زندگی كنید.

حق دارید با نام و عنوانی كه ارزش شما را كاهش می دهد، خوانده نشوید.

حق دارید به جای دستور گرفتن، احترام آمیز از شما درخواست شود.