قرآن کریم از زبان یعقوب نقل می کند که به فرزندانش فرمود : َ يا بَنِيَّ لا تَدْخُلُوا مِنْ بابٍ واحِدٍ وَ ادْخُلُوا مِنْ أَبْوابٍ مُتَفَرِّقَةٍ وَ ما أُغْني‏ عَنْكُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَيْ‏ءٍ إِنِ الْحُكْمُ إِلاَّ لِلَّهِ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَ عَلَيْهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ . وَ لَمَّا دَخَلُوا مِنْ حَيْثُ أَمَرَهُمْ أَبُوهُمْ ما كانَ يُغْنِي عَنْهُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَيْ‏ءٍ إِلاَّ حاجَةً فِي نَفْسِ يَعْقُوبَ قَضاها وَ إِنَّهُ لَذُو عِلْمٍ لِما عَلَّمْناهُ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ (یوسف/12 ، 67 )
? و (هنگامى كه مى‏خواستند حركت كنند، يعقوب) گفت: ?فرزندان من! از يك در وارد نشويد بلكه از درهاى متفرّق وارد گرديد (تا توجه مردم به سوى شما جلب نشود)! و (من با اين دستور،) نمى‏توانم حادثه‏اى را كه از سوى خدا حتمى است، از شما دفع كنم! حكم و فرمان، تنها از آنِ خداست! بر او توكّل كرده‏ام و همه متوكّلان بايد بر او توكّل كنند!?
آنگاه كه برادران يوسف ، پس از جلب موافقت پدر ، برادر كوچك را با خود همراه كردند و براي دومين بار ، آماده حركت به سوي مصر شدند ، یعقوب (ع) از فرزندانش می خواهد که هنگام ورود به شهرو یا دیار مصر از درهای گوناگون وارد شوند .
اغلب مفسران معتقدند : پايتخت مصرباستان ، در آن زمان مانند هر شهر ديگري ، ديوار و برج و دروازه‌هاي متعددي داشته است . مصر در آن روز چهار در داشت و فرزندان یعقوب طبق دستور پدرشان ، متفرق شده و هر گروهی از يكى از آن چهار در وارد شدند.
اين دستور يعقوب برای آن بود كه چون همگى برادر يكديگر و اولاد يك پدر بودند و از نظر جمال و كمال و شكل و هيئت نيز ممتاز بودند ترسيد چشم بخورند، و مردم آنها را چشم بزنند .

3 ? آیه شرّحاسد

قران کریم می فرماید : وَ مِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ . (فلق/112 ، 5 )
? پناه می برم به خداوندگار ... و از شرّ هر حسود آن گاه که حسد ورزد . ?
اين آيه نشان مى‏دهد كه حسد از بدترين و زشت‏ترين صفات رذيله است ، چرا كه قرآن آن را در رديف كارهاى حيوانات درنده و مارهاى گزنده ، وشياطين وسوسه‏گر قرار داده است .
یعنی همين طورى كه نفس افسون‏گر و ساحر تأثير دارد همين طور آدم حسود وقتى آتش حسد وى شعله‏ور گردد در مقام ايذاء و اذيت بر مى‏آيد و از هيچ گونه فسادى خوددارى نمي نمايد بلكه اگر اقدام به هيچ مخربى نكند همان چشمى كه از روى حسد چيزى را بنگرد يا نفسى از آن به محسود اصابت نمايد آثار بدى از آن تراوش نموده و به محسود ضرر ميرساند لذا شور چشمی عاین نوعی از تراوش های حسد است .
در گستره روايات ، با احاديث زيادي از منابع شیعه و اهل سنت روبرو مي‌شويم كه اثبات‌گر چشم زخم و پیامدهای آن هستند . از رسول اکرم(ص) آمده است : العين تدخل الرجل القبر و الجمل القدر ؛ ?چشم زخم واقعیت دارد و مرد را در قبر و شتر را در دیگ قرار می دهد?، کنایه از این که چشم زخم باعث مرگ انسان و بیماری شتر می شود که صاحبش از ترس تلف شدنش او را ذبح می کند .
در بیان امیرمؤمنان علي (ع) آمده است : اَلعَينُ حَقّ وَ الرَقّي حَقّ ؛ چشم زخم حق است و توسل به دعا براي دفع آن نيز حق?. با همین تعبیر، از امام صادق (ع) نیز آمده است که فرمود : ...ِ فَإِنَّ الْعَيْنَ حَقٌّ ؛ ?... چشم زخم حق است ?
آثار سوء چشم زخم آن قدر خطر ساز است که انسان را به کام مرگ می برد بحدی که رسول گرامی اسلام (ص) می فرمایند : أكثر من يموت من أمتي بعد قضاء الله و قدره بالعين .
بیشترکسانی که از امت من از دنیا رفته اند پس از قضا و قدر با چشم زخم بوده است

 درمان چشم زخم

در روایات آمده است که رسول خدا(ص) برای درمان برخی از نزدیکان خویش ، از تعویذ و رقعه ، یعنی دعایی که ضد چشم ‏زخم است، بهره می گرفته است .

از جمله روایت شده است ، پسران جعفر بن ابى طالب سفيد رو بودند و اسماء بنت عميس به پيغمبر خدا عرض كرد :اى رسول خدا اينها چشم‏گير هستند و زود مورد اصابت چشم مردم قرار مي گيرند آيا وسيله‏اى براى دفع چشم زخم آنها تهيه كنم ؟ فرمود : آرى . سپس فرمود : اگر چيزي مي‏توانست بر قضا و قدر پيشي گيرد چشم زدن بود .

معمّرابن خلاد گوید امام رضا (ع) به من فرمود : إِنَّ الْعَيْنَ حَقٌّ فَاكْتُبْ فِي رُقْعَةٍ الْحَمْدَ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ الْمُعَوِّذَتَيْنِ وَ آيَةَ الْكُرْسِيِّ وَ اجْعَلْهَا فِي غِلَافِ الْقَارُورَةِ . ? ای معمرّ چشم زخم حق است ، پس برای رفع آن ، سورۀ حمد و توحید و معوذتین و آیه الکرسی را در ورقی از کاغذ (چوبی) بنویس و در غلاف مخصوص عطر قرار بده تا در امان یمانی? .

در روایتی دیگر امام صادق (ع) پس از بیان حق بودن چشم زخم فرمود : ... وَ لَيْسَ تَأْمَنُهَا مِنْكَ عَلَى نَفْسِكَ وَ لَا مِنْكَ عَلَى غَيْرِكَ فَإِذَا خِفْتَ شَيْئاً مِنْ ذَلِكَ فَقُلْ مَا شَاءَ اللَّهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ ثَلَاثاً . ?... و از آثار آن نه خود را در امان ببین ونه دیگران را پس هر گاه احساس خطر از چشمی نمودید ذکر مَا شَاءَ اللَّهُ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيم را سه مرتبه بگویید. ? پيامبر (ص) و انبیای دیگر ، چون ابراهیم (ع) و موسی (ع) براي دفع چشم زخم از"رقیه" ، استفاده می کردند . مانند آنچه حضرت امیرمؤمنان علي (ع) فرموده اند : رَقَى النَّبِيُّ ص حَسَناً وَ حُسَيْناً فَقَالَ أُعِيذُكُمَا بِكَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ وَ أَسْمَائِهِ الْحُسْنَى كُلِّهَا عَامَّةً مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَ الْهَامَّةِ وَ مِنْ شَرِّ كُلِّ عَيْنٍ لَامَّةٍ وَ مِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ ثُمَّ الْتَفَتَ النَّبِيُّ ص إِلَيْنَا فَقَالَ هَكَذَا كَانَ يُعَوِّذُ إِبْرَاهِيمُ إِسْمَاعِيلَ وَ إِسْحَاقَ (ع)‏ . ? پیامبر اکرم (ص) برای امام حسن (ع) و امام حسین (ع) رقعه گرفت و این دعا را خواند :

شما را در پناه كلمات تامه خدا قرار مي دهم از شر هر ديو و هر جنبنده‏اى و از شر هر چشم زخمى ، سپس پيامبر (ص) نگاهي به ما كرد و فرمود: "اين چنين حضرت ابراهيم براي اسماعيل و اسحاق تعويذ نمود ? . حسود وقتى آتش حسدش شعله‏ور گردد در مقام ايذاء و اذيت بر مى‏آيد حداقل ضربه ای که به محسود می زند ، تشعشع ذرات چشم مسموم اوست . امام صَّادِقِ (ع) فرمود : إِذَا تَهَيَّأَ أَحَدُكُمْ بِهَيْئَةٍ تُعْجِبُهُ فَلْيَقْرَأْ حِينَ يَخْرُجُ مِنْ بَيْتِهِ الْمُعَوِّذَتَيْنِ فَإِنَّهُ لَا يَضُرُّهُ شَيْ‏ءٌ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَى . ?هرگاه به صورت زیبا و هیئت جالب درآمدید (یعنی لباس نو و زیبا پوشیده و خود را آرایش و آراسته کردید) هنگامی که می خواهید از منزل خارج شوید معوّذّتین (سورۀ ناس و فلق ) را بخوانید براستی که اگر چنین کنید و بر خود بدمید بحکم خداوند چیزی به شما ضرر نمی رساند .?

راهکارهای مصونیت از چشم زخم

انسان‌ها به‌طور طبيعی نسبت به امور شگفت‌انگيز واكنش نشان می‌دهند و ناخودآگاه در ديگری تصرف می‌كنند از اين‌رو گفته شده هنگام مواجهه با نعمت فراوان و يا برخورداری خود و يا ديگری از آن ، از واژه ماشاءالله استفاده كنيد .
اسلام برای پیش‏گیری از تأثیر سوء چشم زخم ، استعاذه ، توکل ویاد خدا را مطرح کرده ، که به بررسی آنها می پردازیم.

استعاذه به خدا عامل مصونیت از چشم زخم

اسلام براى پیش گیرى از تاثیر سوء چشم زخـم , اسـتـعـاذه را مطرح کرده است .
اهميت‌ استعاذه‌ در قرآن‌ هنگامى‌ آشكارتر مى‌شود كه‌ بدانيم‌ دو سورة پايانى‌(ناس‌ و فلق‌)، به‌ همين‌ موضوع‌ اختصاص‌ يافته‌ است‌. اين‌ دو سوره‌ كه‌ با خطاب‌ به‌ پيامبر(ص‌) آغاز مى‌شود ، جامع‌ترين‌ بيان‌ دربارة اركان‌ استعاذه‌ را دارند ، به‌گونه‌اي‌ كه‌ آيات‌ ديگر مربوط به‌ استعاذه‌ را مى‌توان‌ شرحى‌ از مفاهيم‌ و مصاديق‌ اين‌ دو سوره‌ تلقى‌ كرد . اين‌ دو سوره‌ به‌ سبب‌ آغازهاي‌ مشترك‌ از همان‌ عصر نزول‌ به‌ ?معوّذتين‌? شهرت‌ يافت‌ و جايگاه‌ ويژه‌اي‌ در نظام‌ آموزش‌ قرآن‌ پيدا كرد . رسول‌ اكرم‌(ص‌) تلاوت‌ معوذتين‌ را بهترين‌ تعويذ مى‌دانستند و در عمل‌ بارها حسنين‌(ع‌) را به‌ اين‌ دو سوره‌ تعويذ مى‌كردند .
لذا طبق بیان سورۀ فلق که می فرماید : وَ مِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ . باید از شرحسوداني كه حسد مي ورزند و حسادت باطن خود را آشكار مي سازند و چشم زخم می زنند و در مقام عمل كارهاي زيانباري انجام مي دهند در حذر بود . حسد نيروى روانى پليد است كه بر نعمت و آسايش ديگران رشك مى‏برد و آتش حسرت درونى حاسد را برمي انگيزاند و بدين طريق روح پليد حاسد نيز در اثر تفكر و حسرت درونى تقويت شده مي تواند از طريقى شر و ضرر خود را متوجه شخصى كه مورد حسد و رشك او است وارد سازد بايد از آن در حذر بود و بساحت كبريائى بقرائت دو سوره پناه برد و ملتجى شد .
از طبرسی در مجمع روایت شده است ، که رسول خدا (ص) بسيار بود كه بوسيله قرائت دو سوره معوذتين حسن و حسين عليهما السّلام را از خطر و ضرر جادو يا دعا و درخواست رهائى مي نمود .

توکل بر خدا ، عامل مصونیت از چشم زخم

برای رهايی از چشم‌زخم و يا مصونيت از آن در سوره يوسف آيه ۶۷ به مسئله توكل بر خدا اشاره شده و از مردمان خواسته شده تا از اين عامل برای پيشگيری از چشم‌زخم و در امان ماندن از آن استفاده كنند ؛ چرا كه در حقيقت انسان بايد به اين باور برسد كه تنها خداوند در برابر اين قدرت‌های ماورايی و فرامادی می‌تواند بايستد و او را نجات دهد و يا در امان نگه دارد .
حضرت‌ یعقوب‌ (ع) زمانی که‌ فرزندانش‌ را به‌ مصر می‌فرستد تا به‌ حضور سلطان‌ رسیده‌ از او گندم‌ بخرند چنین‌ وصیت‌ می‌کند : یا بُنیَ‌ لاتَدخُلُوا مِن‌ بابٍ‌ واحدٍ‌ وَ‌ادخُلُوا مِن‌ أَبوابٍ‌ مُتَفَرِقَةٍ، و ما أُ‌غنِی‌ عَنکُم‌ من‌ اللهِ‌ مِن‌ شیً، اًنِ‌ الحُکمُ‌ اًِ‌لاَّللَّهِ، عَلَیهِ‌ تَوَکَّلتُ، وَ‌ عَلَیهِ‌ فَلیَتَوَکَّلِ‌ المُتَوَکٍّلوُن . (یوسف /12 ، 67 ) ? و (هنگامى كه مى‏خواستند حركت كنند ، يعقوب) گفت : ?فرزندان من! از يك در وارد نشويد بلكه از درهاى متفرّق وارد گرديد (تا توجه مردم به سوى شما جلب نشود)! و (من با اين دستور،) نمى‏توانم حادثه‏اى را كه از سوى خدا حتمى است، از شما دفع كنم! حكم و فرمان، تنها از آنِ خداست! بر او توكّل كرده‏ام و همه متوكّلان بايد بر او توكّل كنند!?
چنان که در بیان تفسیر آیه اکثر مفسران معتقدند که چاره اندیشی یعقوب (ع) برای دفع چشم زخم مصریان بود که احتمال داشت متوجه فرزندان خوش اندام وی گردد ، آن حضرت می دانست چاره اندیشیش بدون حکمت الهی هیچ ارزشی ندارد لذا مسئلۀ توکل را مطرح نمود تا مقداری از اضطراب و تشویش خاطر خود را التیام بخشد .

نقش اذکار در مصونیت از چشم زخم :

پیامبر(ص) فرمود : ? من اكثر ذكر الله احبه ? هركس زياد خدا را ياد كند ، محبت خداوند در قلبش حاكم مي شود . کسانی که خدا را یاد کنند از گزند شیطان محفوظ می‌مانند .
امام علی(ع) فرمودند : ذكر الله رأس مال كل مؤمن و ربحه السلامة من الشيطان . ?یاد خدا سرمایه هر مؤمنی است و سود آن سالم ماندن از گزند شیطان است? . و نیز در قرآن به این معنی اشاره شده است که : شیطان مثل طواف کننده‌ای کوشا، پیرامون قلب و روح آدم می‌گردد و دنبال راه نفوذی است تا فرد را منحرف کند . اگر انسان خدا را یاد کند، یاد خدا مثل چراغی در ظلمتی ، همه جا را نورانی می‌کند . آثار سوء چشم زخم که از ناهنجار های اجتماعی است توسط خود انسان ها بر اثر غفلت از خدا واعتماد و پناهندگی به غیر خدا صورت می پذیرد .
ما اصابکم من مصیبه فیما کسبت ایدیکم و یعفوا عن کثیر. (شوری /42 ، 30 ) ?اگر شما را مصيبتى رسد، به خاطر كارهايى است كه كرده‏ايد. و خدا بسيارى از گناهان را عفو مى‏كند ? . در این آیۀ شریفه خداوندِ امید بخش ، بر غافلان نوید امیدواری می دهد و با جملۀ : و یعفوا عن کثیر . آنان را به پناه خود دعوت می کند . انسان وقتی از یاد خدا غافل شد و بر غیر خدا اعتماد نمود ، شیطان و شیطان صفاتان با حربه های مختلف براو غالب خواهند شد .
ومن یعش عن ذکر الرحمن نفیض له شیطانا فهو له قرین . ( زخرف /43 ، 36 ) ? هر كس كه از ياد خداى رحمان روى گرداند، شيطانى بر او مى‏گماريم كه همواره همراهش باشد ? .